Thể thức thi đấu bóng đá: Khái niệm, đặc điểm, ưu nhược điểm, sự phổ biến trong các giải đấu

Bóng đá là môn thể thao phổ biến, thu hút hàng triệu người hâm mộ trên toàn thế giới. Qua nhiều thời kỳ phát triển, bóng đá hiện có nhiều thể thức thi đấu khác nhau để phù hợp với từng giai đoạn và quy mô giải đấu.

1. Thể thức thi đấu bóng đá là gì? 

Thể thức thi đấu là các quy định về cách tổ chức trận đấu diễn ra một giải đấu bóng đá. Thể thức này quy định hình thức thi đấu, lịch thi đấu, cách tính điểm, các vòng đấu, cùng các quy tắc khác liên quan đến tổ chức và điều hành giải đấu. Một số yếu tố chính của thể thức thi đấu trong bóng đá bao gồm:

• Lịch thi đấu: Đây là lịch trình xác định thời gian các trận đấu diễn ra trong suốt quá trình của giải đấu, bao gồm cả ngày giờ và địa điểm của các trận thi đấu.
• Hình thức thi đấu: Các giải đấu bóng đá có thể sử dụng hình thức thi đấu loại trực tiếp (ví dụ: Cúp quốc gia) hoặc hình thức thi đấu vòng tròn (ví dụ: Giải Vô địch quốc gia) hoặc kết hợp cả hai.
• Cách tính điểm: Thể thức này quy định cách tính điểm dựa trên kết quả của các trận đấu (ví dụ: 3 điểm cho một chiến thắng, 1 điểm cho một trận hòa và -3 cho 1 trận thua).
• Vòng đấu: Thể thức này mô tả các vòng đấu của giải đấu, bao gồm vòng sơ loại, vòng bảng, vòng loại trực tiếp, và trận chung kết. Từ vòng loại trực tiếp trở đi, tùy theo thể thức có thể xuất hiện đá lượt đi lượt về sân nhà - sân khách, tính bàn tổng cả 2 lượt trận.
• Quy tắc đặc biệt: Các giải đấu có thể bao gồm các quy tắc đặc biệt, chẳng hạn như quy định về số lượng cầu thủ trên sân, quy tắc về thẻ phạt, hoặc các quy định khác liên quan đến sự tổ chức và quản lý của giải đấu.

2.  Có mấy thể thức thi đấu trong bóng đá? Đặc điểm của từng thể thức thi đấu trong bóng đá hiện nay

Từ cấp độ nghiệp dư cho đến chuyên nghiệp, các giải đấu bóng đá luôn có sự đa dạng với những thể thức thi đấu khác nhau. Ban tổ chức giải đấu thường áp dụng 4 hình thức thi đấu chủ yếu là: Vòng tròn tính điểm, đấu loại trực tiếp, thi đấu hỗn hợp (kết hợp giữa đấu vòng tròn và loại trực tiếp) và play-off.

2.1 Thể thức vòng tròn tính điểm

Vòng tròn tính điểm hay Thi đấu vòng tròn là thể thức thi đấu mà trong đó các đội tuyển trong giải đều phải gặp nhau một hoặc hai lần. Thể thức thi đấu này được áp dụng khi có nhiều đội bóng tham dự giải đấu. Đối với thể thức thi đấu vòng tròn một lượt, mỗi đội bóng sẽ đối đầu với các đội tuyển khác một lần. Nếu phải đối đầu hai lần, thể thức này được gọi là vòng tròn hai lượt. 

Thể thức vòng tròn tính điểm giải bóng đá Ngoại hạng Anh (Premier League)

Trong thể thức vòng tròn tính điểm, thứ hạng của các đội tham dự sẽ được xác định dựa trên số điểm đạt được (3 điểm cho chiến thắng, 1 điểm cho hòa và 0 điểm cho thua). Trong trường hợp các đội bằng điểm nhau, ban tổ chức sẽ áp dụng hệ số phụ để quyết định thứ hạng trong bảng. Hiện nay, các hệ số thường được áp dụng trong các giải đấu bao gồm:

Hiệu số bàn thắng bại (Goal difference) 

• Hệ số bàn thắng thua được tính bằng cách lấy tổng số bàn thắng ghi được của một đội và trừ đi tổng số bàn thua mà đội đó phải chịu trong suốt thời gian tham gia giải đấu. Đội có hệ số bàn thắng thua cao hơn sẽ đứng trên bảng xếp hạng so với các đội khác có cùng số điểm nhưng hệ số bàn thắng thua thấp hơn.
• Số bàn thắng ghi được (Goals scored): Đội ghi được nhiều bàn thắng hơn trong giải đấu sẽ xếp trên các đội bằng điểm nhưng có số bàn thắng ít hơn. 
• Thành tích đối đầu (Head-to-head record) 

Thành tích đối đầu thường được tính dựa trên kết quả của các trận đấu trực tiếp giữa hai đội trong giải đấu đó. Điểm số của mỗi đội trong các trận đấu mà họ đã gặp nhau được sử dụng để tính thành tích đối đầu. Điều này có thể bao gồm số trận thắng, số trận hòa và số trận thua của mỗi đội trong các trận đấu đối đầu. Ngoài ra, hiệu số bàn thắng thua trong các trận đấu giữa hai đội cũng có thể được sử dụng để xác định thành tích đối đầu. Trong đó, đội sở hữu hiệu số bàn thắng thua tốt hơn sẽ nắm giữ ưu thế.

Khi một đội có thành tích đối đầu tốt hơn so với đội còn lại, họ sẽ được ưu tiên và xếp trên trong bảng xếp hạng khi cả hai đội có số điểm bằng nhau.

Thể thức vòng tròn được đánh giá là thể thức công bằng nhất để xác định đội vô địch giải đấu. Mỗi đội tuyển đều có cơ hội ngang nhau trước tất cả các đối thủ khác. Ngoài ra, thể thức này cũng giảm bớt yếu tố may mắn so với hệ thống loại trực tiếp, vì một hoặc hai màn trình diễn dưới phong độ không làm mất hoàn toàn cơ hội giành được chiến thắng chung cuộc trong giải đấu.

Bên cạnh việc xác định ngôi vô địch, thể thức thi đấu này cũng làm tốt hơn trong việc xếp hạng tất cả các đội tham dự. Điều này rất cần thiết để xác định thứ hạng cụ thể của tất cả các đội tuyển, từ đó giúp ban tổ chức có thể dễ dàng hơn trong việc chia tiền thưởng hoặc xác định các đội đủ điều kiện cho một giai đoạn hoặc giải đấu khác.

Mặc dù sở hữu nhiều ưu điểm, tuy nhiên thể thức thi đấu này vẫn có một vài nhược điểm sau:

• Thiếu cạnh tranh và sự căng thẳng: Vì không có tính chất loại trực tiếp, một số trận đấu có thể trở nên thiếu sự căng thẳng và cạnh tranh. Khi đi đến những vòng đấu cuối có thể xuất hiện những trận cầu mang tính thủ tục.
• Tốn nhiều thời gian nếu có nhiều đội tuyển tham dự: Nếu có quá nhiều đội tuyển góp mặt, sẽ có một lượng lớn các trận đấu diễn ra tại mỗi vòng đấu, cùng với đó là thời gian tổ chức giải sẽ kéo dài đáng kể. Điều này sẽ tiêu tốn rất nhiều thời gian và chi phí tổ chức.

2.2. Thể thức loại trực tiếp

Để gia tăng tính cạnh tranh và sự hấp dẫn, một số giải đấu đã lựa chọn thể thức loại trực tiếp thay vì vòng tròn tính điểm. Đối với thể thức này, ban tổ chức giải đấu thường áp dụng 2 hình thức là loại trực tiếp một lượt trận hoặc hai lượt trận. Chi tiết về 2 hình thức này cụ thể như sau:

1. Loại trực tiếp một lượt trận: Trong loại hình này, hai đội thi đấu với nhau chỉ trong một trận đấu duy nhất. Đội chiến thắng sẽ được xác định sau 90 phút thi đấu chính thức. Nếu tỷ số hòa, trận đấu sẽ được giải quyết bằng hiệp phụ hoặc loạt đá luân lưu. Đây là thể thức phổ biến trong các giải đấu cúp được tổ chức tại các nước chủ nhà, đội chiến thắng sẽ tiến vào vòng tiếp theo, trong khi đội thua bị loại.
2. Loại trực tiếp hai lượt trận: Với loại hình này, hai đội sẽ thi đấu với nhau hai lượt trận với mỗi đội thi đấu một lượt tại sân nhà. Đội nào ghi được tổng số bàn thắng nhiều hơn qua hai lượt trận sẽ được đi tiếp vào vòng tiếp theo. Nếu tổng tỷ số là hòa sau hai lượt trận, đội đi tiếp sẽ được dựa theo tiêu chí như số bàn thắng ghi được trên sân khách để quyết định đội thắng cuộc. Nếu không, hiệp phụ cùng với loạt đá luân lưu sẽ được diễn ra để xác định đội đi tiếp. 

Thể thức loại trực tiếp tại vòng knock-out của UEFA Champions Leagues

Tương tự như vòng tròn tính điểm, thể thức loại trực tiếp cũng tồn tại những ưu và nhược điểm riêng. Dưới đây là một số ưu và nhược điểm của thể thức loại trực tiếp:

Ưu điểm:

• Căng thẳng và kịch tính: Thể thức loại trực tiếp tạo ra những trận đấu căng thẳng và kịch tính, đặc biệt là trong những trận đấu loại trực tiếp 1 lượt trận khi mỗi đội chỉ có một cơ hội duy nhất để tiến xa. Điều này tạo ra những tình huống hấp dẫn và đầy cảm xúc cho cả người hâm mộ và cầu thủ.
• Tiết kiệm thời gian: So với các thể thức thi đấu vòng tròn tính điểm, thể thức loại trực tiếp tiết kiệm thời gian đáng kể. Mỗi cặp đấu chỉ diễn ra trong một hoặc 2 trận đấu, giúp giảm bớt thời gian thi đấu và tạo điều kiện cho việc lên kế hoạch và tổ chức giải đấu.
• Tăng tính hấp dẫn: Với thể thức loại trực tiếp, mỗi trận đấu đều có tính quyết định cao, khiến cho các trận đấu trở nên hấp dẫn hơn. Điều này thu hút sự quan tâm của người hâm mộ và nâng cao tính thương mại của giải đấu.

Nhược điểm:

• Không công bằng: Một nhược điểm của thể thức loại trực tiếp là nó có thể không công bằng đối với các đội mạnh hơn. Một sai lầm nhỏ hoặc may rủi trong trận đấu có thể khiến đội bóng thi đấu tốt hơn bị loại, trong khi đội yếu có thể vượt qua nhờ sự may mắn.
• Thiên vị sân nhà: Trong trường hợp của thể thức loại trực tiếp hai lượt trận, đội chơi trên sân nhà trong trận đấu thứ hai có thể có lợi thế lớn về tâm lý và điều kiện sân bãi. Điều này có thể tạo ra sự thiên vị và ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng của trận đấu.

2.3. Thể thức đấu hỗn hợp

Thể thức thi đấu hỗn hợp giữa vòng tròn tính điểm và vòng loại trực tiếp cũng là một hình thức được nhiều ban tổ chức các giải đấu lớn lựa chọn. Việc kết hợp cả hai phương thức thi đấu đã tạo ra một cấu trúc thi đấu độc đáo và hấp dẫn hơn. Với thể thức này, trong giai đoạn đầu của giải đấu, các đội tham dự sẽ được chia đều vào từng bảng để thi đấu vòng tròn với tất cả các đội trong bảng. Sau khi tất cả các trận đấu trong vòng bảng được hoàn tất, các đội sẽ được xếp hạng dựa trên số điểm tích lũy (thường là 3 điểm cho chiến thắng, 1 điểm cho hòa và không điểm cho thất bại). Những đội dẫn đầu các bảng sẽ tiến vào vòng sau.

Trong vòng tiếp theo, các đội sẽ đấu với nhau theo cặp đấu knock-out (loại trực tiếp). Đội thắng sẽ tiến vào vòng tiếp theo và đội thua sẽ bị loại. Các trận đấu loại trực tiếp có thể diễn ra với thể thức 1 hoặc 2 lượt trận tùy thuộc vào điều lệ của ban tổ chức.

Thể thức thi đấu vòng bảng + vòng loại trực tiếp tại World Cup

Mặc dù kết hợp được cả 2 thể thức vòng tròn tính điểm và đấu loại trực tiếp, nhưng hình thức này cũng có những rủi ro và hạn chế mà các tổ chức giải đấu cần xem xét khi lựa chọn. Dưới đây là một số ưu và nhược điểm của thể thức thi đấu hỗn hợp giữa vòng tròn tính điểm và vòng loại trực tiếp trong bóng đá:

Ưu điểm:

• Đa dạng và hấp dẫn: Thể thức này tạo ra một sự kết hợp giữa cả hai thể thức thi đấu, mang lại sự hấp dẫn và đa dạng cho giải đấu. Người xem có cơ hội thưởng thức cả các trận đấu quan trọng ở vòng bảng cũng như các cuộc đối đầu căng thẳng ở vòng loại trực tiếp.
• Thú vị và căng thẳng: Các trận đấu ở vòng loại trực tiếp thường mang lại một loạt các cảm xúc mạnh mẽ và căng thẳng, vì mỗi trận đấu có thể là trận đấu cuối cùng của một đội. Ngoài ra, trong giai đoạn vòng bảng, các đội bóng yếu có thể vươn lên dẫn đầu, từ đó tăng khả năng khiến nhiều đội bóng mạnh hơn bị loại. Điều này tạo ra một sự hứng thú đặc biệt cho cả người xem và các đội bóng.

Nhược điểm:

• Không công bằng cho các đội mạnh từ trước: Có thể xảy ra trường hợp các đội mạnh được sắp xếp vào cùng một bảng, dẫn đến sự cạnh tranh gay gắt từ vòng bảng và làm giảm tính công bằng của giải đấu. Điều này có thể khiến một số đội bóng mạnh có nguy cơ cao bị loại ngay từ vòng đấu bảng.
• Rủi ro của loại trực tiếp: Vòng loại trực tiếp có thể mang lại những kết quả bất ngờ và không công bằng cho các đội, vì một sai lầm nhỏ hoặc may mắn có thể quyết định số phận của một trận đấu.

2.4. Thể thức play-off

Play-off dùng để chỉ một hình thức thi đấu cuối cùng hoặc trận đấu loại trực tiếp giữa các đội để xác định nhà vô địch, suất thăng hạng hoặc suất tham dự giai đoạn tiếp theo của giải đấu. Tùy thuộc vào giải đấu, play-off có thể là một trận đấu đơn lẻ, một loạt các trận đấu hoặc một giải đấu và có thể sử dụng hệ thống loại trực tiếp. Đối với các trận đấu quốc tế, play-off được sử dụng để giành quyền tham dự hoặc tiến tới vòng tiếp theo của một cuộc thi hoặc giải đấu. 

Ưu điểm của thể thức play-off:

• Kịch tính và hấp dẫn: Play-off tạo ra những trận đấu căng thẳng và kịch tính, khi các đội phải thi đấu loại trực tiếp để xác định đội chiến thắng. Điều này sẽ thu hút sự chú ý của khán giả, đồng thời làm tăng tính hấp dẫn cho giải đấu.
• Cơ hội cho các đội yếu hơn: Play-off cung cấp cơ hội cho các đội có thành tích thấp hơn trong mùa giải chính. Những đội không thể đua tranh với các đội hàng đầu trong suốt mùa giải có thể nắm bắt cơ hội thăng hạng hoặc giành danh hiệu qua play-off.
• Tìm ra nhà vô địch xứng đáng: Play-off giúp xác định người chiến thắng dựa trên hiệu suất trong giai đoạn quyết định. Điều này đảm bảo rằng nhà vô địch thực sự xứng đáng và đã vượt qua các thử thách cuối cùng.

Nhược điểm của thể thức play-off:

• Không phản ánh hiệu suất suốt mùa giải: Play-off có thể làm mất đi tính công bằng khi đội có thành tích tốt suốt mùa giải chính bị loại chỉ vì một trận đấu không may.
• Khả năng gây thất vọng cho các đội hàng đầu: Các đội hàng đầu có thể thất bại trong play-off, dẫn đến sự thất vọng cho người hâm mộ và không phản ánh đúng hiệu suất của họ trong suốt mùa giải.
• Áp lực tâm lý: Play-off đặt áp lực tâm lý lớn lên các cầu thủ và huấn luyện viên. Một sai lầm nhỏ có thể dẫn đến thất bại và mất cơ hội giành danh hiệu.

 

3. Các thể thức thi đấu phổ biến áp dụng trong các giải đấu lớn hiện tại

Dựa vào quy mô và tổ chức, các giải bóng đá sẽ được phân chia thành các cấp độ khác nhau như giải Quốc gia, giải châu lục hay giải quốc tế. Trong đó, mỗi cấp độ sẽ sở hữu các thể thức thi đấu khác nhau để phù hợp với từng giai đoạn và quy mô giải đấu.

Các giải thuộc cấp độ Quốc gia sẽ bao gồm giải vô địch Quốc gia, Cúp Quốc gia và trận tranh siêu cúp Quốc gia. Thông thường, giải vô địch Quốc gia sẽ sử dụng thể thức thi đấu vòng tròn tính điểm 2 lượt trận để tìm ra đội vô địch. Đây là giải đấu dành cho các câu lạc bộ trong một quốc gia nhất định. Ví dụ tiêu biểu cho thể thức này có thể kể đến các giải vô địch quốc gia hàng đầu châu Âu như Premier League, La Liga, Serie A, Bundesliga, Ligue 1.

Tương tự như giải vô địch Quốc gia, Cúp Quốc gia cũng dành cho các câu lạc bộ trong cùng một Quốc gia, nhưng lại được diễn ra theo thể thức loại trực tiếp một hoặc 2 lượt trận. Trong khi đó, trận tranh siêu cúp Quốc gia thường sẽ được diễn ra giữa đội vô địch quốc gia và siêu cúp Quốc gia với thể thức 1 lượt trận. 

Đối với các giải đấu lớn thuộc cấp độ châu lục và quốc tế, ban tổ chức thường áp dụng thể thức hỗn hợp giữa vòng bảng và vòng loại trực tiếp cho các trận đấu. Theo đó, các đội xếp ở những vị trí đầu tiên mỗi bảng đấu sẽ được vào vòng loại trực tiếp. Những giải đấu lớn áp dụng thể thức này có thể kể đến như FIFA World Cup, UEFA Euro, Copa America hay UEFA Champions League. 

Thể thức  / Giải đấu	Vòng tròn tính điểm	Loại trực tiếp	Vòng bảng + Loại trực tiếp
Vô địch Quốc gia	x
Cúp Quốc gia		x
Siêu Cúp Quốc gia		x
Châu lục, Quốc tế			x

Thể thức thi đấu thường được sử dụng trong các giải bóng đá

Trong khi đó, thể thức Play-off thường được sử dụng để xác định suất thăng hạng hoặc suất tham dự giai đoạn tiếp theo của một giải đấu. Tại Anh, Premier League (hạng 1) và Giải bóng đá hạng nhất Anh (hạng 2) sử dụng thể thức play-off để quyết định việc thăng hạng và xuống hạng. Cụ thể:

• Ba đội bóng đứng cuối bảng xếp hạng của Premier League xuống chơi tại Giải bóng đá hạng nhất Anh.
• Hai đội đứng đầu bảng của giải hạng nhất Anh trực tiếp thăng hạng lên chơi tại Premier League.
• Câu lạc bộ còn lại trong giải hạng nhất Anh sẽ lên hạng sau khi giành chiến thắng trong trận play-off với thể thức loại trực tiếp giữa các đội đứng thứ 3, thứ 4, thứ 5 và thứ 6 giải hạng nhất Anh. 

Cập nhật tin tức bóng đá thường xuyên trên Chảo Lửa TV, website phát trực tiếp bóng đá cập nhật các thông tin về nhận định, đội hình thi đấu, câu lạc bộ, đội tuyển thuộc các giải thi đấu lớn nhỏ. Đừng bỏ lỡ!